پرونده یک موضوع
نقطه بحران
بزنگاهی برای تعمق بر تصمیم‌های سرنوشت‌ساز
امیررضا تجویدی

در فرهنگ واژگان و اصطلاحات تخصصی فیلمنامه‌نویسی، بسیارند عناصر و مفاهیمی که هنگام سخن به میان آمدن از هر کدامشان، انبوهی از داده و انگاره‌های ذهنی به فراخور تجربه‌ای که از بروز و نمود هر یک داشته‌ایم، در ذهنمان نقش خواهد بست. در چنین مواردی، ذهن هر فیلمنامه‌نویس یا سینمادوستی، قادر است با توجه به پیوندی که با مصداق بارز و عینی آن مفهوم در آثار سینمایی محبوبش پیدا کرده، به صورت ناخودآگاه دست به مروری لذت‌بخش بزند و نام بردن از آن عنصر دراماتیک بنابراین، برای او تبدیل می‌شود به یک اودیسه ذهنی توأم با لذت که طی آن با نزدیک ساختن مفهوم مدنظر و ذاتش به یک مصداق عینی و مشخص، بیش از هر زمان دیگری می‌تواند از دریچه نگاه یک فیلمنامه‌نویس یا منتقد، کشف و شهود سینمایی‌اش را با برهان و استدلال همراه سازد.
در این میان اما کم نیستند آن دسته از مفاهیم و عناصر اساسی فیلمنامه‌نویسی که اگرچه هر سینمادوستی پس از برخورد مصداقی با آن، کاملاً می‌تواند شمایی کلی از سازوکار و نحوه بروزش در فیلمنامه را متصور شود، اما معمولاً قادر نخواهد بود از ذات آن مفهوم و نقطه جای‌گیری آن در فیلمنامه، تعریفی متقن و جامع ارائه دهد. این امر البته به‌خودی‌خود نه ناشی از دانش اندک فرد سینمادوست خواهد بود و نه گنگ و مانع بودن مفهوم، بلکه فراتر از این تعاریف، نشان‌دهنده آن است که مفاهیم مذکور همچون دریایی بی‌کران‌اند که برای نزدیک شدن به فهم دقیق عملکردشان، نیازمند فهم چندلایه و اندکی فراتر از تنها مرور ادبیات نظری مربوط به هریک خواهیم بود. یکی از مهم‌ترین مفاهیمی از این دست که علی‌رغم ظاهر شفافش، به لحاظ تعریف تئوریک و محل قرار گرفتنش در روایت همواره مورد بحث و چالش واقع شده است، مفهوم نقطه بحران در فیلمنامه است. نقطه بحران در فیلمنامه، درست در بزنگاهی اهمیت می‌یابد که قرار است پیش از به اوج رسیدن کشمکش‌ها و در آستانه شروع پرده سوم، قهرمان تصمیم نهایی‌اش را در راستای تحقق یا عدم تحقق ارزش‌های اخلاقی جهان د...