مرشد راه انتزاع

برساخت واقعیت اجتماعی، همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بخش مهمی از فیلمنامه‌نویسان تاریخ سینما بوده است. اما آن­چه بیش از ذات این برساخت همواره حائز اهمیت و محل بحث بوده، رویکرد دراماتیک و زیبایی‌شناختی در ترجمان سینمایی این گزاره بوده است. گروه غالب نویسندگان فیلمنامه، همواره در این راه مسیرهای ساده‌تری چون استفاده از زبان رئالیسم یا نئورئالیسم اجتماعی را در پیش گرفته‌اند، چراکه با وجود سوگیری‌های دراماتیک این دو رویکرد نسبت به بازنمایی واقعیت پیرامونی، داده‌های حداکثری موجود در مسیر نگارش متون کم­وبیش واقع‌گرایانه، کار فیلمنامه‌نویس را به­مراتب در راه نگارش اثری وفادار به واقعیت بیرونی آسان و هموارتر می‌سازد. از همین روست که شاید بتوان گفت یکی از سخت‌ترین انتخاب‌های ممکن در راه برساخت واقعیت اجتماعی از دریچه سینما، از مسیر سورئالیسم می‌گذرد، چراکه نویسندگان آثار سورئال با وجود استفاده از آشفتگی‌های زمانه خود به مثابه کاتالیزورهای اصلی ساختار روایی، بیش از هر زمان دیگری نیازمند تفکری انتزاعی هستند که مبتنی بر آن بتوانند از دل این نظام به­ظاهر سامان‌یافته زندگی در جهان پیرامونی، قراردادهایی انتزاعی بیرون بکشند که مبتنی بر آن و تنها با حفظ روبنای زیست روزمره بشر در هر زمانه‌ای، زیربنای شگفت‌انگیز و فراواقعی و ذات آشفته این زیست منظم پیش چشم مخاطب اهمیتی دوچندان می‌یابد. شاید یکی از مهم‌ترین نویسندگان متعلق به این رویکرد پیچیده و سخت، ژان کلود کریر، نویسنده تازه درگذشته فرانسوی باشد. اما راز جایگاه متمایز کریر در میان نویسندگان طلایه‌دار سینمای سورئال، نه­ در پیروی او از اصول مرکزی مرام‌نامه سورئالیسم خلاصه می‌شود و نه در تعریف روایت‌هایی به­ذات ملموس اما در ظاهر متمایز از ظاهر زیست روزمره. با مروری بر کارنامه کریر، می‌توان دریافت که آن­چه وی را از بسیاری نویسندگان محبوب سینمای اندیشمندانه متمایز ساخته، انتخاب‌های هوشمندانه‌اش در حرکت مداوم میان تجربه عینی و انتزاعی یک موقعیت انتهایی از سوی نمایندگان باورهای رایج در سطح اجتماع زمانه خود، در دل ی...