نام کتاب: هنر فیلم کوتاه داستانی

مؤلف: دکتر ریچارد راسکین

مترجم: پیمان شوقی

ناشر: انتشارات انجمن سینمای جوان و نشر آبان

فیلم کوتاه از سال‌های دور در ایران پدیده­ای جدی بوده و نهادی به اسم انجمن سینمای جوانان ایران که برای چهار دهه صدها نوجوان و جوان را به یادگیری فیلم‌سازی جلب کرده،­ در پررنگ شدن این پدیده نقش غیرقابل انکاری داشته است. دفاتر انجمن بیشتر از آن‌که فقط یک آموزشگاه سینمایی باشند، پایگاه­های فرهنگی بوده­اند که مجموعه­ای پربار از فیلم­ها، مجلات و کتاب­ها را تولید کرده و به مراکز دور از پایتخت می­بردند و در اختیار نوجوانان مشتاق می­گذاشتند. انتشارات انجمن در سال‌های اخیر مجدداً احیا شده و به تولید مجموعه­کتاب­های به‌روز اعم از تألیف و ترجمه دست زده تا خلأ مطالب آموزشی و کتاب­های جدید را برای نسل­های تازه هنرجویان خود و دانشجویان رشته سینما پر کند. کتاب هنر فیلم­کوتاه داستانی اثر ریچارد راسکین که اخیراً با ترجمه پیمان شوقی و با مشارکت نشر آبان راهی بازار کتاب شده، جدیدترین حلقه این مجموعه است.

دکتر ریچارد راسکین یکی از برجسته­ترین نظریه­پردازان فعال فیلم کوتاه در دنیاست که بیش از چهار دهه سابقه تحقیق و تدریس این حوزه را در دانشگاه­های دانمارک، انگلستان و کانادا دارد و علاوه بر ده­ها سخنرانی و سمینار آموزشی در سراسر دنیا، سال‌ها مجله دانشگاهی مطالعات فیلم کوتاه را سردبیری کرده است. او در هنر فیلم کوتاه داستانی با مطالعه جامع و تحلیل نما به نمای چند نمونه از بهترین و تحسین­شده‌ترین فیلم­های داستانی کوتاه مدرن قرن بیستم در ژانر­ها و رویکردهای متفاوت، الگوی مفهومی جدیدی از روایت در فیلم کوتاه ارائه می­دهد. این الگو هم به عنوان مجموعه‌ای از دستورالعمل­های آموزشی به کار فیلم‌سازان و فیلمنامه­نویسان فیلم کوتاه و دانشجویان رشته سینما می­آید و هم مدخلی نو برای نقد جدی فیلم کوتاه به عنوان یک شیوه هنری مستقل و خودبسنده به ­شمار می­رود.

فیلم­های منتخب مؤلف عبارت‌اند از: دو مرد و یک گنجه (رومن پولانسکی/ لهستان، 1958، 15 دقیقه)، قهوه و سیگار (جیم جارموش/ ایالات متحده، 1986، 6 دقیقه)، یک‌شنبه (جان لاولور/ ایرلند، 1988، 8 دقیقه)، گهواره گربه (لیز هیوز/ استرالیا، 1991، 12 دقیقه)، غذای بیرون (پل اسله­تونه/ نروژ، 1993، 7 دقیقه)، بیا (ماریان اولسن اولریچسن/ نروژ، 1995، 5/4 دقیقه)، باد (مارسل ایوانی/ مجارستان، 1996، 6 دقیقه)، صاریغ (برد مک­گان/ نیوزلند، 1997، 14 دقیقه)، جنگ تمام شده (نینا میمیکا/ ایتالیا، 1997، 7 دقیقه).

راسکین ابتدا هر یک از این فیلم­ها را به صورت نما به نما در کتاب بازآفرینی کرده (هر نما در یک عکس) و در مواردی، استوری­بورد کارگردان را هم ضمیمه آن ساخته تا خواننده بدون نیاز به مراجعه مکرر به فیلم­ها، بتواند تحلیل­های ساختاری کتاب را تعقیب کند، و در عین ­حال چشم­اندازی موثق از مسیر تخیل تا تجسم تصاویر در کار هر یک از فیلم‌سازان مورد بحث را پیش چشم خواننده بگشاید. فیلمنامه اولیه هر کدام از آثار نیز ضمیمه این بخش شده و تغییرات پیش­آمده در مرحله تولید یا تدوین نیز در آن‌ها مؤکد گردیده است. سپس مصاحبه­ای موشکافانه با کارگردان­های فیلم­ها آمده (به استثنای پولانسکی) و سرانجام ابعاد گوناگون روایت و نقاط برجسته هر فیلم در مقالات تحلیلی انتهایی مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. چنین نگاهی به فیلم کوتاه در کتاب‌هایی که تابه‌حال به فارسی ترجمه شده، کم­نظیر است و می­تواند بسیار به کار فیلم‌سازان جوان، مدرسان فیلم کوتاه، منتقدان و تحلیل­گران متخصص این سینما بیاید. به‌ویژه که راسکین با انتخاب مجموعه­ای متنوع از فیلم­ها در ژانرهای گوناگون درنهایت به تبیین شاخص­های اساسی می­پردازد که فقدانشان در فیلم­های کوتاه (ازجمله در عمده فیلم­های کوتاه ایرانی این سال­ها) ظرفیت مخاطب­یابی و بازارسازی آن‌ها را به‌شدت کاهش داده و عملاً به دنباله­روی جریان­های مد روز در فیلم­های بلند تبدیلشان کرده ­است.

دیوید بوردول حاصل فعالیت نوآورانه­ راسکین در این کتاب را که عمدتاً مبتنی بر استقلال هنری فیلم کوتاه از سینما به مفهوم متعارف است، با این عبارات ستوده: «... مشاهده چنین بازخوانی دقیق و خلاقانه بخشی از سینما که ناعادلانه نادیده گرفته شده، بسیار لذت­بخش است. تجزیه و تحلیل دقیق و تاریخی ریچارد راسکین روی مجموعه­ای مفصل از مواد آرشیوی با جزئیات بی­سابقه به‌خوبی نشان می­دهد که داستان در فیلم­های کوتاه چگونه بیان می­شود. کتاب راسکین در این زمینه حرف آخر است.»

مطالعه این کتاب نه‌تنها به هنرجویان و فعالان فیلم کوتاه، بلکه به عموم علاقه‌مندان سینما و به‌ویژه به فیلمنامه­نویسان جوان و دانشجویان با گرایش­های گوناگون سینمایی توصیه می­شود.